Kracht is macht – de verborgen kracht van informatie

Om te begrijpen welke effecten informatie heeft op het leven is het eerst zaak om kort in te zoomen op hetgeen wat het leven bedreigt – entropie. De letterlijke definitie luidt als volgt: “entropie is de waarschijnlijkheid waarin energie zich verspreidt”. Als jij bijvoorbeeld kokendheet water in ijskoud water gooit, vergroot dit de entropie. Het proces van opwarmen en afkoelen (het verspreiden van energie) wordt immers versneld. In andere woorden, de energie heeft meer kans zich te verspreiden.

Iets dat leeft is juist constant bezig om zijn/haar energie vast te houden. Iets dat leeft wil namelijk een bepaalde vorm aanhouden en dit kost energie (ongeveer zoals het energie kost om water een bepaalde temperatuur te houden). Iets dat leeft probeert dus de mate van waarschijnlijkheid dat ‘hun’ energie zich verspreid (entropie) te reduceren. Als iets levends dat niet doet, vervalt namelijk de vorm van dit levende. Wij mensen zijn bijvoorbeeld constant druk met het in balans houden van onze lichaamstemperatuur. Wanneer deze ver boven of onder de plus minus 37 graden komt, brengt dit ons leven (onze vorm) in gevaar.

De vorm die het levende moet vasthouden, is gebaseerd op informatie dat gecodeerd is in DNA. Om te kunnen leven, moet deze informatie worden nageleefd en zo komt de vorm van het organisme in kwestie tot uiting. Daar is het natuurlijk nog niet mee gedaan. Een organisme leeft namelijk in een wereld die constant veranderd en daarmee een bedreiging kan vormen voor deze vorm. De vorm die zo’n bedreiging kan aannemen is erg uitlopend, denk bijvoorbeeld aan andere organismen die opzoek zijn naar voeding of bijvoorbeeld weersomstandigheden. Om zich door de mogelijke risico’s te manoeuvreren, heeft het organisme in kwestie informatie nodig over deze steeds veranderende omgeving. Dit schept een evolutionaire basis voor bewustzijn. Dit dient immers als de perfecte tool om onze omgeving naar mogelijke bedreigingen en kansen in te schatten. Dit is dan weer gebaseerd op eerder opgedane kennis of te wel informatie. *
Dit is het beste te begrijpen aan de hand van een voorbeeld. Neem bijvoorbeeld opnieuw onze lichaamstemperatuur. Wanneer wij merken wij dat deze boven of onder de +- 37 graden komt, geeft dit ons een onprettig gevoel. Wij merken als het waren dat wij in een entropie verhogende situatie zitten. Dit lokt een actie uit. Zo’n actie kan alleen tot stand komen door de informatie dat ons lichaam over zijn/haar eigen interne temperatuur registreert. Interessant genoeg zijn we ons alleen bewust van deze informatie als deze afwijkt van de gewenste situatie. Wanneer deze in evenwicht is, komt het niet in ons bewustzijn. In andere woorden, dan vormt het geen bedreiging.

*Voor degene die hier dieper in wil duiken, lees het boek The Hidden Spring van Mark Solms.

Het mag dus duidelijk zijn dat informatie een essentieel gegeven is voor leven. Als je daarnaast kijkt naar hoe de mens omgaat met informatie, is daar wat unieks in te zien. Wij mensen delen namelijk aanzienlijk meer informatie onderling dan ander leven. Dit doen wij bijvoorbeeld aan de hand van verhalen, geschreven tekst of regels en de consequenties van het overtreden daarvan. Dit stelt ons instaat om bijvoorbeeld steden te bouwen, complexe levensovertuigingen over generaties te communiceren en te finetunen, in grote groepen samen te leven en het legt een basis voor wat je bijvoorbeeld wel en niet moet eten. Kortom, deze generatie overschrijdende kennisbank vergroot onze overlevingskans.

Het delen van bepaalde informatie kan echter ook voor het gewin van het individu of een kleine groep worden ingezet. Denk bijvoorbeeld aan cult leiders, marketingcampagnes of politici met een verborgen agenda. Dit dient op de lange termijn niemand. De uitdaging die daarom voor de mensheid ligt, is om deze bijzondere kracht zoveel mogelijk in te zetten voor een collectieve agenda en niet voor het gewin van een individu of een kleine groep.

Om dit te kunnen doen, staan wij tegenover een ander euvel. Namelijk, waar moet zo’n collectieve agenda op gebaseerd worden? In zekere zin is het antwoord kinderlijk eenvoudig, namelijk; de waarheid. Dit is tot op zekere hoogte een naïef antwoord. De waarheid op zichzelf wordt namelijk subjectief begrepen. In andere woorden: het subject (in dit geval een mens) ziet de waarheid op een manier zoals hij/zij deze verwacht te zien.
Dit doen wij niet voor niets. Zoals wij eerder hebben gezien kan informatie de kans op entropie verkleinen. Logischerwijs doen wij mensen dit ook. Op basis van informatie uit eerdere ervaring navigeren wij door het leven. Deze informatie veranderd niet snel. Wanneer het eenmaal ervaren is en zijn nut heeft bewezen, wordt het als het ware een intern proces – een interne kaart van de ‘waarheid’. Er wordt pas nieuwe informatie toegevoegd zodra iets afwijkt van onze op ervaring gebaseerde verwachting (zoals het voorbeeld van het bewust worden van onze lichaamstemperatuur zodra deze afwijkt van de norm/verwachting). Wanneer wij dus eenmaal zijn geïndoctrineerd met informatie die het gewin van een individu of een kleine groep probeert te bewerkstelligen, komen wij hier niet automatisch vanaf. Denk bijvoorbeeld aan het fan zijn van een bepaald merk. Op een gegeven moment linkt ons brein een bepaalde kwaliteit aan het logo van dat merk, ongeacht of deze ook daadwerkelijk aanwezig is. Zie bijvoorbeeld de namaakproducten van dure kledingmerken. Het gaat daar niet meer om een high end product, maar om het logo en het verhaal/image dat daarbij hoort.
Het is ook niet voor niets dat wij ons verwachtingspatroon niet zomaar aanpassen, dit kost namelijk energie. Of te wel, het vergroot de kans dat energie zich verspreidt. In andere woorden; entropie. Dit willen wij als levende wezens zoveel mogelijk voorkomen. En dit voorkomt dus het (constant) objectief kunnen zien van de waarheid. Onze hersenen zijn door dit evolutionaire principe uitgegroeid tot een voorspellend orgaan in plaats van een waarnemend orgaan. Energie uitgeven aan waarnemen wordt pas nuttig zodra de voorspelling niet meer lijkt te kloppen. Dit maakt mede dat het kunnen controleren van de informatie die iemand tot zich neemt een enorme macht met zich meebrengt.

Is er dan geen uitweg? Niet per se. Omdat wij organismen zijn, zijn wij per definitie organisch. Wij kunnen dus veranderen en doen dit in principe constant. Het bovenstaande laat alleen zien dat wij dit liever niet doen. Het open blijven staan voor een steeds veranderende waarheid gaat dus niet vanzelf. Volgens de Franse filosoof Michel Foucault kost het een zekere moed om tot de waarheid te komen. Je moet immers van jouw verwachte patronen durven af te stappen en je openstellen voor het onbekende. Daar weet je niet precies hoe iemand zal reageren of hoe jij je moet opstellen. Deze onzekerheid brengt entropie met zich mee, waar wij als levende wezens een natuurlijke afkeer tegen hebben.
In Michel Foucault zijn boek De Moed Tot Waarheid brengt hij het oude Griekse begrip parrhesia onder nieuw licht. Dit betekent zoveel als de moed tot het spreken van de waarheid. Dit gaat dus over de complete waarheid spreken zoals jij deze begrijpt. Dit zonder enige terughoudendheid. Ook al kan dit betekenen dat iemand anders boos wordt of jijzelf in de problemen komt. Als de informatie die wij met elkaar delen hieraan voldoet, is er geen ruimte meer voor verborgen persoonlijke agenda’s. Daarnaast is dit een filter voor ieders ideeën. De ander zal dan immers ook vanuit een parrhesiastisch begrip reageren. Zo komt men gezamenlijk tot een beter begrip van de achterliggende waarheid en breken wij elkaars niet kloppende verwachtingspatronen. Dit werkt natuurlijk alleen als iedereen dit doet. Of dit realistisch is, mag voor nu in het midden blijven. Het concept op zich is het uitdenken waard.
Opnieuw zou informatie een uitkomst kunnen zijn voor kunnen verspreiden van parrhesia. De verhalen die wij elkaar vertellen en de informatie die wij met elkaar delen, zijn immers de basis van onze normen, waarden en cultuur. Als in deze dialoog het parrhesiastische begrip wordt geïntroduceerd, kan dit voor implementatie daarvan zorgen. Denk bijvoorbeeld aan hoe nieuwe informatie over de schadelijkheid van roken of het gebruik van asbest de manier hoe van wij hier mee omgaan hebben veranderd. Als dit lukt kunnen sociale normen worden heroverwogen en mogelijk opnieuw worden gedefinieerd op basis van een dieper begrip van waarheid en ethiek. Kortom, dit biedt een weg naar een eerlijke(re) samenleving.

Literatuur
Davies, P. (2019). The Demon in the Machine: How Hidden Webs of Information Are Solving the Mystery of Life. Pinguin Books.
Foucault, M. (2011). De Moed tot Waarheid: Het Bestuur van de Levenden en de Dood onder Oog. Uitgeverij Boom.
Solms, M. (2020). The Hidden Spring: A Journey to the Source of Consciousness. W.W. Norton & Company

Jeroen
Loopbaanonderzoeker EEGA Plus